Upadłość osoby fizycznej – czy to prowadzącej działalność gospodarczą, czy konsumenta – dotyczy nie tylko dłużnika. W wielu przypadkach konsekwencje ogłoszenia upadłości wykraczają poza majątek osobisty i wkraczają w sferę wspólnego życia małżeńskiego. Pojawia się więc naturalne pytanie: czy do złożenia wniosku o upadłość potrzebna jest zgoda współmałżonka? A jeśli nie – to w jakim zakresie jego prawa i majątek mogą zostać objęte skutkami postępowania? W poniższym tekście przedstawiamy jasne i praktyczne odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania związane z upadłością osoby pozostającej w związku małżeńskim.
Czy do ogłoszenia upadłości na pewno potrzebna jest zgoda współmałżonka?
Nie, przepisy nie wymagają zgody współmałżonka na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Osoba fizyczna – niezależnie od tego, czy pozostaje w związku małżeńskim, czy nie – może samodzielnie wystąpić z takim wnioskiem. Dotyczy to zarówno osób prowadzących działalność gospodarczą, jak i konsumentów. Prawo nie przewiduje żadnego etapu, na którym małżonek musiałby wyrażać zgodę albo być stroną postępowania tylko dlatego, że łączy go z wnioskodawcą wspólność majątkowa.
W praktyce oznacza to, że jeden z małżonków może ogłosić upadłość bez wiedzy i zgody drugiego. Sąd nie bada relacji między małżonkami ani nie sprawdza, czy wniosek został z nimi skonsultowany. Postępowanie toczy się wyłącznie wobec osoby zadłużonej. Współmałżonek zostaje o nim poinformowany dopiero później – najczęściej przez syndyka – ponieważ skutki upadłości mogą sięgać wspólnego majątku. Jednak samo postanowienie o ogłoszeniu upadłości zapada niezależnie od stanowiska drugiej strony.
Jak upadłość wpływa na majątek wspólny małżonków?
Choć do złożenia wniosku nie potrzeba zgody współmałżonka, skutki ogłoszenia upadłości często mocno ingerują w majątek wspólny. Jeżeli w chwili ogłoszenia upadłości małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej, to – zgodnie z art. 124 ust. 1 Prawa upadłościowego – ustaje ona z mocy prawa. Nie jest potrzebne żadne dodatkowe postanowienie sądu ani interwencja notariusza. Od momentu ogłoszenia upadłości powstaje ustrój rozdzielności majątkowej, a cały majątek wspólny staje się częścią masy upadłości.
W praktyce oznacza to, że syndyk ma prawo spieniężyć wspólny majątek – w tym nieruchomości, ruchomości, wspólne oszczędności, a nawet przedmioty codziennego użytku – jeżeli służą zaspokojeniu wierzycieli. Nie ma znaczenia, z czyich środków były one formalnie kupione, dopóki należą do majątku wspólnego. Współmałżonek nie może nimi samodzielnie rozporządzać, nawet jeśli nie był dłużnikiem.
Istnieje możliwość wcześniejszego ustanowienia rozdzielności majątkowej, np. poprzez intercyzę. Trzeba jednak pamiętać, że taka rozdzielność będzie skuteczna wobec masy upadłości tylko wtedy, gdy została zawarta co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o upadłość (art. 125). Umowy majątkowe zawarte później mogą zostać uznane za bezskuteczne względem wierzycieli. Warto o tym pamiętać szczególnie wtedy, gdy majątek wspólny stanowi znaczną część dorobku małżeństwa.
Czy współmałżonek ma wpływ na przebieg postępowania upadłościowego?
Współmałżonek osoby, wobec której ogłoszono upadłość, nie jest stroną postępowania upadłościowego. Nie uczestniczy w nim z mocy ustawy, ponieważ formalnie nie jest dłużnikiem. Nie oznacza to jednak, że jego pozycja jest całkowicie bierna. Postępowanie może bezpośrednio dotyczyć majątku, który do tej pory pozostawał wspólny, a to daje współmałżonkowi określone uprawnienia.
Przede wszystkim, zgodnie z art. 124 ust. 3 Prawa upadłościowego, współmałżonek może zgłaszać roszczenia z tytułu udziału w majątku wspólnym. W praktyce sprowadza się to do dochodzenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym – najczęściej w celu odzyskania udziału w przedmiotach, które zostały objęte przez syndyka, a które współmałżonek uznaje za przynależne do majątku wspólnego. Wymaga to jednak formalnego zgłoszenia wierzytelności i przejścia przez procedurę weryfikacji w toku postępowania.
Poza tym współmałżonek może zostać wezwany do przedstawienia dokumentów lub dowodów potwierdzających własność, lub pochodzenie majątku. W określonych przypadkach może również zainicjować osobne postępowanie w celu wyłączenia określonych składników z masy upadłości. Choć nie uczestniczy w sprawie jako strona, może aktywnie działać na rzecz ochrony swojego interesu majątkowego.
Jak przygotować się do upadłości, gdy w grę wchodzi majątek wspólny?
Jeśli w chwili planowanego złożenia wniosku o upadłość małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej, przygotowanie do postępowania powinno objąć nie tylko ocenę własnych zobowiązań i aktywów. Należy też uwzględnić skutki, jakie ogłoszenie upadłości wywoła po stronie drugiego małżonka. W takiej sytuacji szczególnie ważne jest świadome podejście do kwestii majątku. Trzeba określić, co faktycznie stanie się częścią masy upadłości. W grę wchodzi nie tylko majątek osobisty, ale także składniki wspólne – nawet te, które na co dzień używane są przez współmałżonka.
Pierwszym krokiem powinno być sporządzenie przejrzystego zestawienia majątku. Warto oddzielić rzeczy nabyte przed ślubem, darowizny i spadki (majątek osobisty) od składników wspólnych. Do tej drugiej grupy zaliczają się np. nieruchomości nabyte w trakcie małżeństwa, wspólne konta, pojazdy czy wyposażenie domu. Taki podział ułatwia uporządkowanie sytuacji i pozwala lepiej przygotować się do rozmów z syndykiem.
Rozważając rozdzielność majątkową, warto zawczasu skonsultować, czy takie działanie ma sens i jakie może przynieść skutki. Trzeba też ocenić, jakie konsekwencje może wywołać w świetle obowiązujących przepisów. W praktyce często bezpieczniejszym rozwiązaniem okazuje się rzetelne udokumentowanie, co do kogo należy. Zawarcie intercyzy na ostatnią chwilę może być bezskuteczne – uznana zostanie za nieważną wobec masy upadłości. Równie istotne jest przygotowanie współmałżonka na to, co może się wydarzyć. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że niektóre przedmioty codziennego użytku również mogą zostać objęte postępowaniem i przeznaczone do sprzedaży.
Współpraca z kancelarią w toku postępowania upadłościowego
W RBBC od lat wspieramy zarówno osoby fizyczne ogłaszające upadłość konsumencką, jak i przedsiębiorców przechodzących przez formalne postępowania upadłościowe. Zajmujemy się również sprawami, w których upadłość jednej strony dotyczy majątku wspólnego małżonków. Wiemy, że samo złożenie wniosku to dopiero początek – równie ważne jest to, jak zostanie przeprowadzona analiza majątku, jak udokumentowane będą składniki wspólne i czy drugi małżonek zostanie odpowiednio przygotowany do kontaktu z syndykiem. Pomagamy w kompletowaniu dokumentów, ocenie skutków rozdzielności majątkowej i ustaleniu, czy współmałżonek powinien wystąpić z roszczeniami wobec masy upadłości.
W trakcie postępowania działamy nie tylko w interesie dłużnika, ale też w sposób, który pozwala zminimalizować ryzyko strat po stronie małżonka. Reprezentujemy klientów w kontaktach z syndykiem, wspieramy w działaniach związanych z wyłączeniem majątku z masy, reagujemy na działania organów postępowania i czuwamy nad zachowaniem procedur. Szczególnie przy majątku wspólnym ważne jest, by wszystkie kroki były dobrze zaplanowane i zsynchronizowane. Planujesz ogłosić upadłość, ale nie wiesz, jak wpłynie to na wspólny majątek? Skonsultuj z RBBC swoją sytuację, zanim podejmiesz decyzję.
